Του Βασίλη Σαραφίδη 

Οι τελευταίες εξελίξεις στα Σκόπια προκαλούν σοβαρούς τριγμούς στο εποικοδόμημα της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) και το απειλούν με κατάρρευση.Παρά την πύρρειο νίκη του Νίκολα Γκρουέφσκι στις εκλογές του περασμένου Δεκέμβρη, το συντηρητικό κόμμα (VMRO-DPMNE) δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία και να σχηματίσει  κυβέρνηση.

Επί του παρόντος, ο πρόεδρος της δημοκρατίας Γκεόργκι Ιβανόφ αρνείται να τηρήσει το σύνταγμα και να δώσει εντολή στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Ζόραν Ζάεφ, να σχηματίσει κυβέρνηση, μολονότι ο συνασπισμός που έχει διαμορφωθεί ανάμεσα στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα SPDS που ηγείται ο ίδιος και τρία αλβανικά κόμματα (DUI, BESA, "Alliance for the Albanians”), αντιπροσωπεύει μια σαφή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, διαθέτοντας 67 από τους 120 συνολικά βουλευτές.

Η συγκεκριμένη εξέλιξη έχει προκαλέσει τις πλέον αρνητικές αντιδράσεις σύσσωμης της Δύσης, στην στήριξη της οποίας βασίζεται η ΠΓΔΜ σε καθοριστικό βαθμό. Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και τις Διαπραγματεύσεις για τη Διεύρυνση, κ. Γιοχάνες Χαν κάλεσε τον κ. Ιβανόφ και την πολιτική ηγεσία της χώρας να σεβαστεί το αποτέλεσμα των εκλογών του Δεκεμβρίου και να αποδεχτεί την βούληση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν η τοποθέτηση του Αμερικανού πρέσβη στα Σκόπια Τζες Μπέιλι, σύμφωνα με τον οποίο η συγκεκριμένη απόφαση είναι ασυμβίβαστη με τις βασικές δημοκρατικές αρχές, το κράτος δικαίου, καθώς και τις αξίες του ΝΑΤΟ.

Οι συνέπειες της πολιτικής της αρχαιοποίησης

Η σημερινή κατάσταση είναι το αποτέλεσμα της αδιέξοδης πολιτικής που ακολούθησε για 10 χρόνια ένας δημαγωγός εθνικιστής πρωθυπουργός, ο Ν. Γκρουέφσκι, ο οποίος επένδυσε καθόλη την καριέρα του σε μια πολιτική ανυπόστατης αρχαιοποίησης βασισμένη στους αρχαίους Μακεδόνες, καθώς και σε μια προπαγάνδα αλυτρωτισμού εναντίον (βασικά) της Ελλάδας. Κορωνίδα της πολιτικής αυτής ήταν το πρόγραμμα "Σκόπια 2014" που μετέτρεψε την πόλη σε ένα θεματικό πάρκο εθνικιστικού κιτς.

Η συγκεκριμένη πολιτική έχει δεχθεί έντονη κριτική από την αντιπολίτευση για κατασπατάληση πόρων και για προσπάθεια περισπασμού από τα σοβαρά προβλήματα της οικονομίας, όπως είναι ο μεγάλος αριθμός των κόκκινων δανείων,και η κακή διαχείριση των δημοσιονομικών (βλ. εδώ, σελ. 6). Με την ανεργία να ξεπερνά το 25% εδώ και μια δεκαπενταετία, ολοένα και περισσότεροι νέοι μεταναστεύουν ή αποκτούν μια δεύτερη υπηκοότητα που τους δίνει την δυνατότητα να εργάζονται στο εξωτερικό. Μόνο τα τελευταία 10 χρόνια, υπολογίζεται ότι περίπου το 2-5% του πληθυσμού της ΠΓΔΜ έχει αποκτήσει την βουλγαρική υπηκοότητα.

Η πολιτική της αρχαιοποίησης είχε σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις τόσο όσον αφορά την θέση της ΠΓΔΜ σε διεθνές επίπεδο, όσο και στο εσωτερικό της χώρας. 

Σε διεθνές επίπεδο, η ΠΓΔΜ οδηγήθηκε στην απομόνωση και στερήθηκε την ένταξή της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Ο επί δεκαετίας πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ είδε και αντιμετώπισε την Ελλάδα σαν να είναι ο μεγαλύτερος εθνικός εχθρός, όταν στην πραγματικότητα η Ελλάδα στήριξε οικονομικά την ΠΓΔΜ όσο καμία άλλη χώρα στα Βαλκάνια, προσεγγίζει νηφάλια (σε διπλωματικό επίπεδο) το ζήτημα της ονομασίας εδώ και μια δεκαετία, ενώ έχει ως πάγια θέση την εδαφική ακεραιότητα της ΠΓΔΜ και την μη αλλαγή των συνόρων.

Στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ η επιχείρηση δημιουργίας μιας νέας εθνικής ταυτότητας ουσιαστικά περιθωριοποίησε τις εθνοτικές μειονότητες (Αλβανοί 25%, Τούρκοι 4%, Ρομά 3%, Σέρβοι 2%, βλ. εδώ), αγνοώντας τον ρόλο που έχουν διαδραματίσει στην κουλτούρα και την ιστορία του τόπου. Σημειωτέον ότι οι εθνικές μειονότητες στην ΠΓΔΜ αποτελούν με διαφορά την φτωχότερη και πιο παραμελημένη μερίδα του πληθυσμού της χώρας. Ως αποτέλεσμα της πολιτικής του Ν. Γκρουέφσκι, οι αποσχιστικές τάσεις του αλβανικού στοιχείου (οι οποίες προϋπήρχαν, όπως έδειξε η μεγάλη εθνοτική κρίση του 2001) έγιναν ακόμα πιο έντονες.

Όμως η μεγαλύτερη συνέπεια της πολιτικής αρχαιοποίησης είναι ότι έχει καλλιεργήσει στους Σλαβομακεδόνες μία νοοτροπία "θυματοποίησης": δηλ. το εθνικό σλαβικό ψευδο-αφήγημα προβάλλει ότι η εθνική "μακεδονική" ταυτότητα ήταν καταπιεσμένη για πολλές δεκαετίες ή αιώνες, και σήμερα κινδυνεύει από αφανισμό, είτε από τις γειτονικές χώρες είτε από άλλες ξένες δυνάμεις.

Ως αποτέλεσμα της νοοτροπίας αυτής, έχει διαμορφωθεί στην κοινωνία μια νέα κανονικότητα, όπου η παραβίαση της ιδιωτικότητας του ατόμου, και γενικότερα η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελεί ένα θεμιτό μέσο ούτως ώστε να διατηρηθεί και να προστατευτεί η "μακεδονική" ταυτότητα από τους εχθρούς του έθνους, εντός και εκτός συνόρων (βλ. π.χ. εδώ).

Πώς διαμορφώθηκε η σημερινή κατάσταση

Το 2015 ξέσπασε η μεγαλύτερη πολιτική κρίση της τελευταίας δεκαπενταετίας. Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, ο Ν. Γκρουέφσκι κατήγγειλε δημοσίως τον αρχηγό του SDSM Ζ. Ζάεφ για απόπειρα πραξικοπήματος σε συνεργασία με ξένες υπηρεσίες πληροφοριών. Ο κ. Ζάεφ αρνήθηκε τους ισχυρισμούς αυτούς, κατηγορώντας τον πρώην πρωθυπουργό για παράνομη κατασκοπεία σε περισσότερους από 20,000 πολίτες (και πάνω από 100 δημοσιογράφους) τα τελευταία 4 χρόνια. Στη συνέχεια δημοσίευσε ένα τεράστιο αριθμό μαγνητοσκοπημένων συνομιλιών που αποδεικνύουν ότι ο Ν. Γκρουέφσκι και μια ομάδα ανώτατων κυβερνητικών κομματικών στελεχών εμπλέκονται σε σοβαρότατες υποθέσεις διαφθοράς και κατάχρησης εξουσίας (βλ. π.χ. εδώ).

Σε μία από τις μαγνητοσκοπημένες συνομιλίες, ο πρώην υπουργός Μεταφορών, Μίλε Γιανακιέσκι, ακούγεται να διατάζει τον διευθυντή ενός ορφανοτροφείου να στείλει τα ενήλικα ορφανά για να ψηφίσουν το συντηρητικό κόμμα του κ. Γκρουέφσκι. Σε μια άλλη συνομιλία, η πρώην Υπουργός Εσωτερικών, Γκορντάνα Γιανκουλόσκα, ακούγεται να λέει γελώντας ότι έχει μετατρέψει το αρχηγείο της αστυνομίας σε γραφείο του κόμματος, από το οποίο μάλιστα διευθύνονται όλες οι εκλογικές διαδικασίες. Άλλοι υπουργοί ισχυρίζονται ότι η οικονομία οδεύει προς την άβυσσο και προκειμένου να σώσουν τις θέσεις τους πρέπει να παραποιήσουν τα στατιστικά στοιχεία. Μιλώντας στον πρώην Υπουργό Οικονομικών Ζόραν Σταβρέφσκι, η Γ. Γιανκουλόσκα λέει ξεφυσώντας: "μια μέρα θα πάμε στη φυλακή για όλα αυτά." Τέλος, ο ίδιος ο Ν. Γκρουέφσκι εμφανίζεται σε κάποια συνομιλία έτοιμος να έρθει σε συμφωνία με την Ελλάδα στο θέμα της ονομασίας, αν και στον δημόσιο διάλογο παρουσιάζει τον εαυτό του ως "σωτήρα του ονόματος και της εθνικής ταυτότητας", ενορχηστρώνοντας μια εκστρατεία λασπολογίας εναντίον όσων υποστηρίζουν ότι ένας συμβιβασμός με την Ελλάδα είναι απαραίτητος.

Επρόκειτο για ένασκάνδαλο ολκής που ξεσήκωσε μαζικές διαμαρτυρίες και πρωτοφανείς σε μέγεθος διαδηλώσεις, αναγκάζοντας τον Ν. Γκρουέφσκι να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία και να συμφωνήσει –έπειτα από την πίεση της ΕΕ και του επιτρόπου Χαν–στην διεξαγωγή εκλογών. Παράλληλα, η Δύση απέσυρε την στήριξη που παρείχε προς τον δήθεν μεταρρυθμιστή και πρώην πρωθυπουργό της ΠΓΔΜ.

Η πύρρειος νίκη του Ν. Γκρουέφσκι στις εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι και στο παρελθόν το εθνικιστικό κόμμα του έχει προβεί σε διάφορες παράνομες ενέργειες ούτως ώστε να καταφέρει να κερδίσει τις εκλογές:κατάχρηση των κρατικών πόρων, έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, εκφοβισμό των ψηφοφόρων, πρακτικές νοθείας (βλ. π.χ. εδώ).

Αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν η μικρή διαφορά στο εκλογικό ποσοστό ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα,κάτι το οποίο επέτρεψε στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης Ζ. Ζάεφ να ηγηθεί ενός πλειοψηφικού σχήματος αποτελούμενο από το SPDS και την πλειονότητα των αλβανικών κομμάτων.

Ο Ζ. Ζάεφ έθεσε προεκλογικά ως βασικές προτεραιότητές του την τόνωση της οικονομίας, την επίτευξη λύσης στο θέμα της ονομασίας το συντομότερο δυνατό, την επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με ΕΕ και ΝΑΤΟ, καθώς και την ανάδειξη της αλβανικής γλώσσας ως δεύτερη επίσημη γλώσσα του κράτους. Τα αλβανικά κόμματα της ΠΓΔΜ υπό κανονικές συνθήκες διατηρούν μια καχύποπτη, εώς εχθρική στάση μεταξύ τους. Δεδομένης της ιστορικής συγκυρίας που παρουσιάστηκε, κατέληξαν τελικά –με την προτροπή του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα–σε μια κοινή πλατφόρμα στήριξης του κ. Ζάεφ, ευελπιστώντας ότι θα πετύχουν την έναρξη μιας ευρύτερης συζήτησης για την αλλαγή της σημαίας, του εθνικού ύμνου και του εθνόσημου της χώρας, ώστε αυτά να γίνουν πιο αντιπροσωπευτικά και να αντικατοπτρίζουν τον πολυεθνοτικό χαρακτήρα της ΠΓΔΜ.

Ο πρόεδρος της δημοκρατίας Γ. Ιβανόφ, στενός συνεργάτης του κ. Γκρουέφσκι (τον οποίο μάλιστα κάλυψε στο θέμα των υποκλοπών), αρνείται σήμερα να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, με την δικαιολογία ότι το πρόγραμμα του κ. Ζάεφ θα οδηγήσει στην κατεδάφιση της κρατικής υπόστασης και της ενότητας του κράτους. Για τον Ν. Γκρουέφσκι μια άνοδος του Ν. Ζάεφ στην εξουσία θα σημάνει το οριστικό τέλος της παντοδυναμίας του και την είσοδο του στην φυλακή.

Χρυσή ευκαιρία για λύση στο θέμα της ονομασίας 

Οι τελευταίες εξελίξεις στα Σκόπια αποδεικνύουν ότι μια πολιτική δημαγωγίας και πόλωσης εντός συνόρων, τροφοδοτούμενη από την καλλιέργεια ενός κλίματος εχθρότητας και αδιαλλαξίας απέναντι στους (εν δυνάμει) μεγαλύτερους συμμάχους που μπορεί να έχει μια χώρα, είναι καταδικασμένη να οδηγήσει την χώρα αυτή σε αδιέξοδο.

Θεωρώ ότι η στάση της Δύσης απέναντι στο αίτημα του Γκρουέφσκι για επαναληπτικές εκλογές θα είναι αρνητική, για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, διότι δεν υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος για νέες εκλογές, επειδή απλά το αποτέλεσμα δεν ικανοποιεί τους εθνικιστές Σλάβους. Δεύτερον, μια νέα προεκλογική περίοδο θα εντείνει την πόλωση στο εσωτερικό της χώρας με απρόβλεπτες συνέπειες. Εξάλλου, είναι βέβαιο ότι στην περίπτωση αυτή ο Ν. Γκρουέφσκι θα κατέλθει με το διχαστικό σύνθημα "πατριώτες" και "προδότες" ώστε να συσπειρώσει το σλαβικό στοιχείο.

Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ότι όποια και να’ ναι η κυβέρνηση που θα προκύψει το επόμενο χρονικό διάστημα, ο νέος πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ θα δεχτεί σοβαρές πιέσεις –εντός και εκτός συνόρων– ώστε να πετύχει μια συμφωνία με την Ελλάδα στο θέμα της ονομασίας. 

Η συγκυρία αυτή αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία για μια βιώσιμη λύση στο θέμα της ονομασίας. Οι θέσεις της Ελλάδας θα βρουν στήριξη σε διεθνές επίπεδο αρκεί να προβληθούν μεθοδικά και νηφάλια. Στο εσωτερικό θα χρειαστεί ομοψυχία και εμπιστοσύνη σ’αυτούς που θα χειριστούν την υπόθεση. Ευελπιστώ ότι όλα τα κόμματα θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και δεν θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν το θέμα της ονομασίας για ψηφοθηρικούς λόγους.

* Ο κ. Βασίλης Σαραφίδης είναι διοικητικό στέλεχος του Αυστραλιανού Ινστιτούτου Μακεδονικών Σπουδών και αναπληρωτής καθηγητής Οικονομετρίας.